Γιατί, όταν μιλάς εσύ, σαν ένα δέντρο που μ' όλο του το φύλλωμα σειέται από συγκίνηση μέσα στου Νότου τη σιωπή,

αγάλι - αγάλι μέσα μας τη σκέψη η ειρήνη ακολουθάει.

Ετούτο το τραγούδι δίχως μουσική κι αυτός ο λόγος χωρίς φωνή στη μελωδία του κόσμου τούτου μας δένει αρμονικά.

Τίποτα δεν εξηγείς, ω ποιητή, κι όμως όλα τα πράγματα μέσα από σένα εξηγητά αποβαίνουν.
(Paul Clauclel, Η πόλη)

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

1. Εισαγωγή
2. Η Μουσική των λέξεων
3. Η μελοποιημένη ποίηση
4. Μουσική αγωγή και ποίηση στο Νηπιαγωγείο
5. Η Μελοποιημένη ποίηση στα βιβλία της Γλώσσας στην Α/βάθμια εκπαίδευση
6. Μια ενδεικτική διδασκαλία Σελ. 18
7. Η χρήση μουσικού οργάνου στη διδακτική πράξη Σελ. 21
8. Προσπάθεια αξιοποίησης του ποιητικού λόγου και της μουσικής στην πρώτη ανάγνωση Σελ. 24
9. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου. Μια αξιόλογη προσπάθεια Σελ. 28
10. Συμπεράσματα Σελ. 33
11. Οδηγοί βιβλιογραφίας - δισκογραφίας Σελ. 36
12. Βιβλιογραφία Σελ. 46

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
"Η ποίηση, η μουσική και συχνά ο χορός, αποτελούσαν μέχρι το 18ο αιώνα, περίπου, μια λειτουργική ενότητα. Πιστοποίηση αυτής της …λειτουργίας αποτελούν η αρχαία λυρική και δραματική ποίηση, τα δημοτικά τραγούδια και οι χοροί των λαών, το βυζαντινό μέλος, τα νανουρίσματα κ.α." 1
Η αδιάσπαστη ενότητα των τεχνών, παρά τις αντικρουόμενες απόψεις που ακούστηκαν κατά καιρούς, αποδεικνύεται και από τη διατήρηση των ισχυρών δεσμών τους, όπως είναι ο ρυθμός και το έντονο συγκινησιακό στοιχείο.
Το πρόβλημα που τίθεται για μας τους εκπαιδευτικούς ειδικότερα, είναι το πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε διδακτικά τη σχέση των τεχνών μεταξύ τους, μετατρέποντας "… ορισμένες ώρες μαθημάτων σε ώρες αισθητικής απόλαυσης και μυσταγωγίας".2
Υπάρχει λοιπόν η ανάγκη, να διατυπωθούν προτάσεις και να ερευνηθεί το ήδη υπάρχον δισκογραφικό και ποιητικό έργο, ώστε να δώσουμε νέες προοπτικές, μετουσιώνοντας τον ποιητικό λόγο σε μουσικό άκουσμα, κάνοντας τη σχολική ζωή περισσότερο δημιουργική και ευχάριστη για τους μικρούς μαθητές.
Η δειλή προσπάθεια που ακολουθεί, φιλοδοξεί απλά να καταφέρει να διώξει τις φοβίες και τις αναστολές που υπάρχουν σε κάποιους συναδέλφους οι οποίοι φοβούνται να πλησιάσουν το μαγικό κόσμο της τέχνης, πιστεύοντας ότι αυτός απαιτεί τρομακτικές εξειδικευμένες γνώσεις. Σ' αυτούς παραθέτουμε σαν χρήσιμους οδηγούς - πίνακες δισκογραφίας με μελοποιημένα ποιήματα και την συμβουλή να μη ξεχνούν ποτέ ότι …. "… δεν υπάρχει δημιουργικός σχολικός βίος χωρίς αισθητική ομορφιά και ότι Σχολείο χωρίς τέχνη είναι άνθρωπος χωρίς ψυχή". 3

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
"ίσως να επηρεάζομαι υπερβολικά από τη μουσική".
(Γ. Σεφέρης, Μέρες Α, 136)
Ο μεγάλος Έλληνας Νομπελίστας έστω και σπάνια ομολογούσε ότι οι συγκινήσεις που του έδινε η μουσική τον επηρέαζαν στη δουλειά του. Αυτό το γεγονός τον έκανε να σκέπτεται με λύπη:
"Αν ήξερα να παίζω μουσική, φαντάζομαι μια ιδιαίτερη ικανοποίηση που δεν την ξέρω, και ωστόσο μου λείπει (Ο.Π, 109)
Η σχέση αυτή του Γ. Σεφέρη με τη μουσική μας κάνει να κατανοήσουμε…."γιατί στο βάθος του ποιητικού λόγου, ακούγεται μια αυθεντική μουσική, η οποία είναι η μουσική του λόγου" 1 όπως χαρακτηριστικά την ονομάζει ο Κλωντέλ.
Πολλές φορές η ζωή του λογοτέχνη υπήρξε αφορμή να γραφτεί ένα μουσικό έργο όπως ο Τ.Σ. Έλιοτ στη μνήμη του οποίου ο Ιγκόρ Στραβίνσκυ αφιέρωσε το έργο του "Introitu".2 Όμως το ιδανικότερο συνταίριασμα των τεχνών γίνεται όταν το ταλέντο του ποιητή και του μουσικού υπάρχει στο ίδιο πρόσωπο. Όπως ο Σοφοκλής που ο ίδιος έγραφε μουσική για τα έργα του, και οι Τροβαδούροι του Μεσαίωνα που τραγουδούσαν οι ίδιοι τους δικούς τους στίχους και τη δική τους μουσική.
Στις μέρες μας η εμφάνιση του μελοδράματος, της όπερας και οι συχνές μελοποιήσεις ποιητικών έργων σε τραγούδια που αποδίδουν το ποιητικό κείμενο με βάση τον εσωτερικό ρυθμό του ποιήματος και το βαθύτερο νόημα του περιεχομένου έχει κάνει δυνατή τη σύζευξη μουσικής και ποίησης, παρά τις σχετικές επιφυλάξεις των ανθρώπων της τέχνης που θα εξετάσουμε διεξοδικά στη συνέχεια.

Η ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ
Με τον όρο Μελοποιημένη ποίηση παρουσιάζουμε το σύνολο των ποιητικών έργων που έχουν εκ των υστέρων επενδυθεί μουσικά. Η συνύπαρξη αυτή ποίησης και μουσικής έχει διχάσει τους ανθρώπους της τέχνης και οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί είναι διαφορετικές, έως και διιστάμενες.
Το κυρίαρχο πρόβλημα που δημιουργεί την αντιπαράθεση των απόψεων, είναι ποιο από τα δύο είδη βγαίνει κερδισμένο απ' αυτή τη σύζευξη ή ως ποιο σημείο μπορεί το καθένα να λειτουργήσει αυτόνομα.
Δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι… "η Μουσική επισκιάζει, προδίδει τον ποιητικό Λόγο, αντί να τον αναδεικνύει. Αυτό συμβαίνει όταν η Μουσική δε δένεται αρμονικά με τη μορφή και το περιεχόμενο του ποιήματος". 1
Το ίδιο περίπου υποστηρίζει κι ο Γ. Σισιλιάνος, όταν λέει: "Από τη στιγμή που, τελικά, η ποίηση γίνει τραγούδι τότε χάνει το μέγιστο μέρος από την αρχική της αυτοτέλεια. Ενσωματώνεται στη μουσική και, έτσι μετουσιωμένη, αποτείνεται όχι πια στον αναγνώστη, αλλά στον ακροατή". 2
Ο Μ. Θεοδωράκης όμως διαφωνεί με τον συνθέτη Γ. Σισιλιάνο και υπερασπίζεται την προσφορά του στο σύγχρονο ελληνικό τραγούδι λέγοντας ότι…" είναι δύσκολο να δημιουργηθεί γνήσιο νεοελληνικό μουσικό έργο - έργο μαζών - έξω από ποιητικό κείμενο που θα στηρίζεται πάνω σ' αυτό". 3
Δεν είναι λίγες οι φωνές που συμφωνούν με τον μεγάλο Έλληνα συνθέτη και η καλύτερη απόδειξη για την αρμονικότατη συνύπαρξη ποιητικού λόγου και μουσικής είναι η μελέτη και παρακολούθηση της ποιητικώτατης βυζαντινής υμνογραφίας. "Ενώ οι περισσότεροι από τους εκκλησιαζόμενους αγνοούν το περιεχόμενο και τη σημασία των ύμνων, η επικοινωνία με το Θείο πετυχαίνεται άνετα. Είναι στ' αλήθεια, το λιγότερο παράξενο να καταφέρνει κανείς κάτι μέσω του μέσου που ουσιαστικά δεν καταλαβαίνει. Βέβαια στην προκειμένη περίπτωση θα πρέπει να μνημονευθεί και η μουσική επένδυση, στην οποία οπωσδήποτε οφείλεται κατά μεγάλο μέρος η αγωγιμότητα των ύμνων. Ποίηση και μουσική συμπορεύονται και αλληλοσυμπληρώνονται". 4
Μέσα από τη σχέση ποίησης και μουσικής και βασισμένοι στη χρήση ποίησης ή ποιητικών τρόπων έκφρασης στη δημιουργία στίχων ο Μ. Χατζηδάκις και ο Μ. Θεοδωράκης γίνονται φορείς αλλαγών στο λαϊκό τραγούδι. Με μελωδίες λιτές και πρωτόγνωρες που δίνουν την αίσθηση νέου ακούσματος έχουμε την πρώτη μελοποίηση της ποίησης του Γ. Ρίτσου (Επιτάφιος). "Στο σύνολό της η προσπάθεια αποκτά ένα υψηλό μουσικό ανάστημα και με τις αξιολογημένες αισθητικές κατακτήσεις του ποιητικού μας λόγου, δυνατότητες με τεράστιες εκπολιτιστικές διαστάσεις, αισθητικής αρτιότητας όσο και ιδεολογικού προβληματισμού". 5
Κι ενώ ο Μ. Θεοδωράκης στα 1964 παρουσιάζει ένα πιο πολύπλοκο έργο, βασισμένος στο λαϊκό τραγούδι, τη βυζαντινή μουσική και τη μελοποιημένη ποίηση του Οδ. Ελύτη στο κορυφαίο ίσως ποιητικά "Άξιον Εστί", ο Μ. Χατζιδάκις βασίζει τους υπέροχους κύκλους τραγουδιών του στην πέννα και τον ποιητικό λόγο του Νίκου Γκάτσου.
Η προσφορά των ποιητών και η αξιοποίηση των έργων τους από τους σύγχρονους Έλληνες συνθέτες έφερε την ποίηση κοντά στις λαϊκές μάζες, στα χείλη των απλών ανθρώπων, και πρόσφερε υπέροχα μελοποιημένα ποιήματα στις νεώτερες γενιές μαθητών που συναντούν σαν ευχάριστες εκπλήξεις τα τραγούδια αυτά στα βιβλία της Γλώσσας και στο Ανθολόγιο.

ΜΟΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ
Ο Μάνος Χατζιδάκις προλογίζοντας το βιβλίο "Γνωριμία με τη Μουσική" γράφει: "Μια αιτία υπήρχε πριν από τη Μουσική και που κατά κάποιον τρόπο την εγέννησε. Ο πόθος μας για επικοινωνία. Σήμερα, ζητάμε πιο πολύ να επικοινωνήσουμε παρά να προβάλλουμε τις σκέψεις ή τις διαθέσεις μας. Η Μουσική πάει να ξαναγίνει ένα παιγνίδι, γι' αυτό κι όταν παρουσιάζεται πολύπλοκη και περίτεχνη δεν ωφελεί. Σήμερα, χρειαζόμαστε πιο πολύ τη μαγική, την ανεξήγητη δύναμη της Μουσικής, που ξεκινάει από τη φύση και τον ανώνυμο δημιουργό της". 1
Αυτό ακριβώς το είδος της μουσικής που αναζητά ο Μάνος Χατζιδάκις πρέπει να είναι αυτό που αναζητούμε με την μουσική παιδεία στο σημερινό σχολείο. Θα ήταν πράγματι σημαντικό αν μπορούσαμε μέσα σ' ένα σχολείο - ζωντανό κύτταρο να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας κάτω από την ευεργετική επίδραση της μουσικής στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας και της δημιουργικής φαντασίας.
Η αξία της μουσικής στην πνευματική, ψυχοσωματική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής του είναι αναμφισβήτητη. Γι' αυτό και "… μια αγωγή βασισμένη στην ένωση μουσικής, κίνησης και λόγου θα έπρεπε να ενσωματώνεται, να παίρνει κεντρική θέση στη γενική εκπαίδευση, στα σχολεία, και να αποτελεί πολύτιμο μέσο για την ολοκλήρωση του παιδιού σαν ψυχικού, σωματικού και πνευματικού συνόλου".2
"Η προσχολική αγωγή δίνει πρώτη την ευκαιρία στα παιδιά να προσεγγίσουν τη μουσική, με τη μελέτη του ήχου και την καλλιέργεια του αισθητηρίου της ακοής, με μουσικά παιχνίδια, με την ενεργητική μουσική ακρόαση, με τη σύνδεση ρυθμού και κίνησης με τα τραγούδια κ.ά." 3
Κύριο όμως μέλημα του νηπιαγωγείου είναι η προετοιμασία του παιδιού για την ενεργητική μουσική ακρόαση, μια λειτουργία που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τα μηνύματα που κάθε μουσικό έργο περιέχει.
Τα μουσικά παιχνίδια οδηγούν τα παιδιά στη συνεργασία και την ομαδοποίηση, ενώ η μουσική αγωγή συνδέεται με όλες τις άλλες δραστηριότητες της αισθητικής αγωγής. Τέλος η ηχοποίηση εικόνων και παραμυθιών δραστηριοποιεί και ενθουσιάζει τα μικρά παιδιά, καλλιεργώντας τη λογική σκέψη και την εφευρετικότητά τους.
Παράλληλα πρέπει να τονιστεί… "η έλξη που ασκεί η ποίηση σ' αυτή την ηλικία. Σχεδόν όλα τα παιδιά έχουν μια έμφυτη αγάπη για την ποίηση. Ακόμη και όταν δεν καταλαβαίνουν το νόημά της, χαίρονται το ρυθμό, τις ρίμες και τη μουσικότητα των στίχων. Τα αυτιά τους διαθέτουν μεγάλη ευαισθησία για τους ήχους και τις λέξεις όπως και για τη μουσική. Βέβαια πολύ συχνά αναφέρεται η συγγένεια της ποίησης και της μουσικής.
Γι' αυτό νομίζω ότι και ο Thomaw Carlyle (Σκώτος ιστορικός και φιλόσοφος, 1795-1881) όρισε την ποίηση ως "μουσική σκέψη".4
Η νηπιαγωγός μπορεί με τον κατάλληλο τρόπο να επέμβει στην παρουσίαση ενός ποιήματος και να εκμεταλλευθεί με διάφορους τρόπους μια πιθανή μουσική επεξεργασία του ποιήματος. Η μουσική αυτή επεξεργασία είναι χρήσιμο να γίνει με τον ίδιο τρόπο που ακολουθούμε στη μουσική επένδυση μιας ιστορίας ή ενός παραμυθιού. Ο ήχος είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί.
- "σαν υπόκρουση σε ομαδική απαγγελία
- σαν συνοδεία σε μερικούς στίχους
- σαν ένα ενόργανο σχόλιο στο κείμενο
- σαν ένα intermezzo, μουσικό ενδιάμεσο, ανάμεσα στις στροφές".5
Η αξιοποίηση του μελοποιημένου ποιήματος μπορεί να γίνει με ρυθμική ή χορευτική κίνηση, με παρουσίασή του ως άσκηση θεατρικού παιχνιδιού ή ακόμη για χρωματισμό που τα παιδιά μπορούν μόνα τους ν' ανακαλύψουν χρησιμοποιώντας και τη φαντασία τους.

Η ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗΝ Α/ΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Το "πάντρεμα" της Νεοελληνικής ποίησης με την σύγχρονη έντεχνη μουσική ιδιαίτερα στην εικοσαετία 1955-75 έχει να παρουσιάσει πλειάδα έργων τα οποία άφησαν ανεξίτηλη σφραγίδα στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό.
Η παρουσία τέτοιων μελοποιημένων ποιημάτων στο διδακτικό εγχειρίδιο της Νεοελληνικής Γλώσσας, αναμφίβολα προσφέρει, αν αξιοποιηθούν σωστά μια σύνδεση με τη δημοτική μουσική, την επωνομαζόμενη "έντεχνη λαϊκή" και τη μουσική για παιδιά. Πάνω απ' όλα όμως, ευελπιστούμε, ότι θα καλλιεργήσουμε το ενδιαφέρον των παιδιών για την Ποίηση, μέσα σ' ένα κλίμα χαράς κι ευφροσύνης. 1
Όμως δεν πρέπει να θεωρείται αυτονόητη η επιτυχία της διδασκαλίας ενός γνωστού ποιήματος ή τραγουδιού μόνο και μόνο επειδή οι μαθητές το έχουν γνωρίσει τυχαία ως τραγούδι. Για να μην πέσουμε στην παγίδα μιας πρόχειρης επιφανειακής προσέγγισης, πρέπει να οργανώσουμε όσο γίνεται πιο αποτελεσματικά τη διδασκαλία της μελοποιημένης ποίησης προσπαθώντας να εκπληρώσουμε μια σειρά από προϋποθέσεις.
Α) Να διαθέτουμε την ανάλογη επιστημονική επάρκεια. Να κατέχουμε δηλαδή τις απαραίτητες μουσικές, ιστορικές και αισθητικές γνώσεις.
Β) Να γνωρίσουμε τους σκοπούς για τους οποίους διδάσκουμε τη μελοποιημένη ποίηση. Δηλαδή:
- Να πλουτίσουμε τις εμπειρίες των μαθητών, ώστε να τους καταστήσουμε ικανούς να διαμορφώσουν μια σωστή σχέση πρωτίστως με την ποίηση και κατόπιν με τη Μουσική, το Χορό, τη Ζωγραφική. Έτσι θα βοηθήσουμε τους μαθητές σε "αισθητική ανύψωση και στη συνέχεια σε συνολική θεώρηση του φαινομένου της Τέχνης". 2
γ) Να δημιουργήσουμε στους μαθητές σκέψεις και συναισθήματα …. "που θα συντελέσουν αποφασιστικά στη διαμόρφωση των ιδεών και των εκφραστικών τους μέσων".3
δ) Απαραίτητη θεωρείται η μέριμνά μας για τη συγκέντρωση όλων των οπτικοακουστικών μέσων που θα χρειαστούμε, όπως στερεοφωνικό κασετόφωνο, κασέτες προβολέα διαφανειών, τις αντίστοιχες διαφάνειες για κάθε ποίημα. Ευτύχημα θα αποτελούσε η γνωριμία κάποιου μουσικού οργάνου από τον δάσκαλο και η χρήση του στην παρουσίαση του ποιήματος.
Ε) Να μη χρησιμοποιούμε το μελοποιημένο ποίημα για τη διδασκαλία γραμματικών και συντακτικών φαινομένων. Προσαρμόζοντας τη διδασκαλία μας στο γνωστικό και συναισθηματικό επίπεδο των μαθητών μας μπορούμε να ασχοληθούμε με τον ποιητή μας και το κλίμα δημιουργίας, με το μέτρο, το ρυθμό και την ομοιοκαταληξία του ποιήματος, το ύφος και τη δομή του, την εμβάθυνση και την ερμηνεία, καθώς και την συγκριτική ερμηνεία. 4

ΜΙΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ 5
Ακολουθεί η παραστατική αφήγηση ενός μαθητή της Δ' τάξης στο συνάδελφο Ξάνθο Ξανθόπουλο,μετά τη διδασκαλία του ποιήματος "ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΚΟΡΙΤΣΙΟΥ" του Οδυσσέα Ελύτη, σε μουσική του Δημήτρη Λάγιου.
"Στην αρχή ακούσαμε ένα ωραίο τραγούδι! Ήταν πολύ όμορφο, αφού μόλις τελείωσε, απ' τη χαρά μας χειροκροτήσαμε όλοι!
Μετά ο δάσκαλος μας ρώτησε τι νιώσαμε και τι θα θέλαμε να μάθουμε γι' αυτό που ακούσαμε. Όλοι στην τάξη μας ήθελαν κάτι να πουν! Εγώ είπα ότι μου άρεσε πολύ η μουσική κι ότι θα ήθελα να χορέψω. Ένας συμμαθητής μου είπε ότι ήθελε ν' ακούσει ξανά τα λόγια. Μια συμμαθήτριά μου ρώτησε ποιος έγραψε τα λόγια και τη μουσική. Πάντως όλοι θέλαμε ν' ακούσουμε ξανά και ξανά αυτό το όμορφο τραγούδι, αφού θέλαμε ν' αγοράσουμε και την κασέτα!
Ο δάσκαλός μας τότε, μας είπε ότι αυτό που ακούσαμε είναι ένα ποίημα με μουσική και μας είπε λίγα λόγια για τον ποιητή και το συνθέτη. Μας έδειξε και φωτογραφίες απ' τη ζωή τους. Επίσης μας έδειξε μερικές ζωγραφιές, που έκανε ο ποιητής. Ήταν λίγο περίεργες, αλλά ωραίες!
Ύστερα μας απάγγειλε το ποίημα και μεις το διαβάζαμε μαζί του - όχι φωνακτά. Χάρηκα πολύ, που το βιβλίο μας είχε αυτό το ποίημα!
Κατόπιν, ακούσαμε ξανά το ποίημα και τη μουσική του. Μαζί ο δάσκαλος μας έδειχνε κάτι ωραίες εικόνες: Τον ήλιο που έβγαινε πίσω από τα βουνά και φώτιζε τη θάλασσα! Ένα μεγάλο μάτι μέσα σ' έναν… κήπο! Ένα γυμνό παιδάκι, που είχε στους ώμους του… φτερά από φύλλα!
Μετά ξεκινήσαμε μια συζήτηση για ότι ακούσαμε, είδαμε και διαβάσαμε. Παίξαμε και ένα παιχνίδι με τις λέξεις: Αλλάξαμε τρεις - τέσσερις λέξεις από το ποίημα με άλλες που βρίσκαμε εμείς. Να, αντί για "ροδιά", βάλαμε τη λέξη "τριανταφυλλιά". Αμέσως καταλάβαμε ότι η λέξη που βάλαμε δεν ταίριαζε, γιατί χαλούσε ο ρυθμός και η εικόνα στο ποίημα.
Δοκιμάσαμε ύστερα να τραγουδήσουμε εκείνη τη στροφή, καθώς την ακούγαμε απ' την κασέτα. Δεν μπορέσαμε! Το ίδιο ακριβώς έγινε και με τις άλλες λέξεις που αντικαταστήσαμε. Χαλασμός! Καταλάβαμε τότε πόσο σκληρά δούλεψε ο ποιητής, για να γράψει αυτό το ωραίο ποίημα.
Από τις ασκήσεις του βιβλίου κάναμε μονάχα μια. Το ευχαριστηθήκαμε κι αυτό!
Εμείς δε γράψαμε ένα διάλογο με τον Κώστα και το Νίκο, όπως ζητούσε το βιβλίο μας. Εμείς διαλέξαμε και γράψαμε ένα από τα θέματα:
"Τι άκουσα, τι είδα, τι ένιωσα αυτή την ώρα;"
"Παίζω κρυφτό σ' έναν κήπο, που' ναι κοντά στη θάλασσα". Προηγουμένως ο δάσκαλος μας είπε πως, αν θέλουμε, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε λέξεις και εικόνες από το ποίημα. Είχαμε αρκετό χρόνο στη διάθεσή μας κι έτσι κάναμε τις εργασίες μας χωρίς άγχος.
Μόλις τελειώσαμε, δυο - τρεις συμμαθητές μου διάβασαν αυτά που έγραψαν. Πραγματικά ήταν πολύ καλές εργασίες!
Μετά εγώ απάγγειλα το ποίημα. Στη συνέχεια ακούσαμε ξανά το ποίημα με τη μουσική του και χτυπούσαμε παλαμάκια στο ρυθμό. Την ώρα που το τραγουδούσαμε, μόνοι μας πια, χτύπησε το κουδούνι για διάλειμμα. Δεν κουνήθηκε κανείς απ' τη θέση του, ώσπου τέλειωσε το τραγούδι μας! Ακόμα κι έξω στην αυλή, αρκετοί από μας - και γω μαζί - τραγουδούσαμε:
Δύο συ και τρία γω,
Πράσινο πεντόβολο
Μπαίνω μέσα στο μπαξέ,
Γεια σου, κύριες Μενεξέ"

Η ΧΡΗΣΗ ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΟΥ ΣΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ
Η σχέση ενός δασκάλου με τη μουσική και ιδιαίτερα η ικανότητά του να εκφράζεται στην τάξη με τη συνοδεία κάποιου μουσικού οργάνου, αποτελεί ένα σημαντικό βοήθημα στην επικοινωνία του με τους μικρούς μαθητές. Πολλές φορές μάλιστα η ανάγκη που υπάρχει στο σχολείο για αναζήτηση νέων τρόπων αισθητικής έκφρασης, μετατρέπει τη χρήση του μουσικού οργάνου σε ένα πρωτότυπο διδακτικό εργαλείο.
Στις σελίδες που ακολουθούν παρουσιάζεται μια προσπάθεια διδασκαλίας του ποιήματος του Οδ. Ελύτη "Ντούκου - ντούκου μηχανάκι" από το βιβλίο "Η Γλώσσα μου" της Β' Δημοτικού, σε μουσική Λίνου Κόκοτου από το δίσκο "Το θαλασσινό τριφύλλι" LYRA 3576. Η προσπάθεια έγινε από τον υποφαινόμενο όταν ήταν δευτεροετής φοιτητής στη Ράλλειο Π.ΑΠ κατά τη διάρκεια των διδακτικών ασκήσεων στο 7ο Δημοτικό Σχολείο Καλλιθέας.
Η είσοδος ενός νεαρού δασκάλου που εκτός από το βιβλίο κρατούσε και τη θήκη μιας κιθάρας στο χέρι, δημιούργησε μια ιδιαίτερα ζωηρή και ευχάριστη ατμόσφαιρα στα παιδιά της Β' Δημοτικού. Η έξοδος της κιθάρας από τη θήκη είχε ανοίξει διάπλατα τις παιδικές ψυχές. Όλα ήσαν έτοιμα για ένα μάθημα διαφορετικό.
Ο δάσκαλός τους αμέσως παρατήρησε ότι πρώτη φορά στις 8.30 το πρωί η τάξη του έμοιαζε με πραγματική κυψέλη γεμάτη εργατικές μέλισσες.
Αφού μιλήσαμε ευχάριστα και σύντομα για την ιστορία της κιθάρας και την εξέλιξή της ως σήμερα, οι μαθητές ενημερώθηκαν ότι την ημέρα εκείνη θα γνώριζαν ένα ποίημα με μουσική, ένα υπέροχο τραγούδι.
Ύστερα τραγούδησε ο διδάσκων το τραγούδι και οι μαθητές ενθουσιασμένοι άρχισαν να σιγοτραγουδούν και αυτοί μαζί του. Όμως τους ζητήθηκε να τραγουδούν πολύ σιγά ώστε μετά από αρκετές επαναλήψεις στίχο - στίχο και στροφή - στροφή έγινε η εκμάθηση της μελωδίας και του ρυθμού του τραγουδιού.
Ακολούθησε η εξάσκηση των μαθητών κατά ομάδες και μετά από αρκετά μουσικά παιχνίδια σε κλίμα χαράς και ενθουσιασμού τέλειωσε μια πρώτη μουσική προσέγγιση του ποιήματος.
Στη συνέχεια ζητήθηκε απ' τους μαθητές ν' ανοίξουν τα βιβλία τους. Η έκπληξη με την οποία αντίκρισαν το ποίημα στις σελίδες του βιβλίου της Γλώσσας ήταν μεγάλη. Ακολούθησαν πολλές απορίες γύρω από τον ποιητή και το έργο του. Η χαρά και ο θαυμασμός των παιδιών κορυφώθηκε όταν συζητώντας για τις υπέροχες θαλασσινές εικόνες του ποιήματος άρχισαν να μιλούν για τα δικά τους βιώματα, το ελληνικό καλοκαίρι, η βάρκα του παππού στο νησί, το ξωκλήσι του Αι-Νικόλα, οι γλάροι στο λιμάνι, η αύρα του δειλινού, το πανηγύρι στη Χώρα.
Ο δάσκαλος με την κιθάρα έπαιξε και άλλα τραγούδια του Λίνου Κόκοτου, του Μίκη Θεοδωράκη, του Δημ. Λάγιου που όλα τους αποτελούσαν μελοποιημένα ποιήματα του Οδ. Ελύτη. Το δέσιμο της ελληνικότητας και της παράδοσης μέσα από την αισθητική προσέγγιση των μουσικών και ποιητικών εικόνων βρίσκουν την καλύτερη δυνατή απήχηση στην παιδική ψυχή των μαθητών της Τσιμεντούπολης.
Οι εργασίες του βιβλίου του μαθητή μεταφέρθηκαν για το επόμενο μάθημα. Στη θέση τους δόθηκε ένα φύλλο εργασίας όπου τα παιδιά θα έπρεπε να προσπαθήσουν να εκφραστούν ζωγραφίζοντας εικόνες που τους ενέπνευσε το ποίημα. Ακολούθησε ανάρτηση των ζωγραφικών έργων των παιδιών σε ειδικά ταμπλό. Μέσα σε λίγα λεπτά γέμισε η τάξη καλοκαίρι.
Ακολούθησε η προτροπή των μαθητών σε γραπτή έκφραση πάλι σε θέμα που είχε σχέση με όλα όσα συζητήθηκαν γύρω από την ποίηση του Οδ. Ελύτη και το όμορφο αυτό τραγούδι που τραγουδήθηκε. Κατά τη διάρκεια των δέκα λεπτών που τα παιδιά έγραφαν γεμάτα όρεξη, από το κασετόφωνο του σχολείου ακουγόντουσαν τραγούδια από τα έργα " ΤΑ ΡΩ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ" και "ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΤΡΙΦΥΛΛΙ".
Στο τέλος της ώρας ο δάσκαλος έπαιξε πάλι το τραγούδι με την κιθάρα και οι μικροί μαθητές συνόδευαν ρυθμικά παίζοντας μικρά μουσικά οργανάκια (τύμπανα, ντέφι, ξυλάκια, τρίγωνα, κουδούνια) που υπήρχαν στο γραφείο του σχολείου. Χαρακτηριστικό της εντύπωσης που έκανε στα παιδιά η διδασκαλία αυτή ήταν ότι τα παιδιά κάθε φορά που με έβλεπαν στο σχολείο φώναζαν: "Γεια σου κύριε ντούκου - ντούκου μηχανάκι!!!"

ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ
Η τριετής πείρα διδασκαλίας σε παιδιά της Α' Δημοτικού και η ταυτόχρονη σχέση μου με τη μουσική, μου έδωσαν την ευκαιρία να αποτολμήσω κάποιους πειραματισμούς πάνω σε παιχνιδόλεξα - τραγούδια, που ως στόχο τους είχαν να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των παιδιών και μέσα από το τραγούδι να γίνουν ένας άξονας εμπέδωσης των βασικών φωνητικών φθόγγων που διδάσκονται στην πρώτη τάξη, στο προαναγνωστικό στάδιο.
Οι κάποιες αναστολές που είχα ως προς τη χρησιμότητα και την αποδοτικότητα της προσπάθειας αυτής ξεπεράστηκαν καθώς συνειδητοποίησα την αγάπη των παιδιών για τον ποιητικό λόγο και τη μουσική, ιδιαίτερα όταν αυτά τους προσφέρονται με σωστό τρόπο από τους μεγάλους.
Πράγματι… "το ποίημα με τη συντομία του και ταυτοχρόνως με την περιεκτικότητα του μπορεί να αξιοποιηθεί σαν εύχρηστο εργαλείο από το δάσκαλο, που παίζοντας και τραγουδώντας δημιουργεί ατμόσφαιρα πρόσφορη για καλλιτεχνική ευαισθητοποίηση, ενώ διδάσκει".1
Σημαντικός βοηθός στην προσπάθειά μου ήταν στην αρχή ο πίνακας της τάξης, η κιθάρα που με συνόδευε στη διδασκαλία και η διανομή φωτοτυπημένου υλικού στους μαθητές.
Αφού είχαν παρουσιαστεί στον πίνακα τα παρακάτω σκίτσα, ο δάσκαλος τραγουδούσε στους στίχους που ακολουθούν. Στην αρχή έδειχναν απλά τα σκίτσα κάποιοι μαθητές, στη συνέχεια όλοι αναλάμβαναν αυτό το ρόλο βοηθού του διδάσκοντος. Αφού οι μαθητές έμαθαν και αυτοί καλά τα λόγια των τραγουδιών, κρατώντας μεγάλες καρτέλες με τους φθόγγους που διδάσκονταν συμμετείχαν σε κινητικές - χορευτικές ασκήσεις θεατρικού παιχνιδιού, υπό τον ήχο της κιθάρας και τη μουσική απαγγελία του τραγουδιού μας.
Το "Ο" φοβάται να' ναι μοναχό βρήκε ένα φίλο, κι εμείς το λέμε "ΤΟ".
Τα "ι,η,υ" ζηλέψανε πολύ, πάρα πολύ, βρήκαν κι αυτά παρέα, κι εμείς τα λέμε "τι, τη, τυ".
Το α πιο πέρα χαρωπά γελά, έχει καλή παρέα, το "τα", το "να", το "θα".
"Το" και "Τι" και "Τα" και "να" και "θα", γράμματα - γράμματα, γράμματα πολλά.
Πρέπει να τα μάθουν τα καλά παιδιά, "Το" και "Τι" και "Τα" και "να" και "θα".
Με καθημερινή επανάληψη, αμέσως μετά τη διδακτική αξιοποίηση της εικόνας του βιβλίου, άλλων εποπτικών εικόνων και υλικών που φέρνει ο δάσκαλος και τη χρήση των βασικών λέξεων και της ατομικής καρτέλας του μαθητή, οι μικροί μαθητές αφομοιώνουν εύκολα και ευχάριστα συμμετέχοντας και οι ίδιοι ενεργητικά, τα βασικά εφόδια που θα χρειασθούν περνώντας από το προαναγνωστικό στο στάδιο της πρώτης ανάγνωσης.
Όμως το σημαντικότερο ίσως είναι ότι με αυτούς τους τρόπους και τα τεχνάσματα βάζοντας σε κίνηση λέξεις και εικόνες φτάνουμε στους δρόμους του παιδαγωγού - ανανεωτή της λογοτεχνίας του Τζιάνι Ροντάρι, που έλεγε ότι…"είναι ανάγκη να αποκτήσει η φαντασία τη θέση της στην εκπαίδευση". 2

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ:
ΜΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ 1
Από το 1981 το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου προχώρησε στην παραγωγή πέντε προγραμμάτων, υιοθετώντας την άποψη ότι ο συνδυασμός λόγου, ήχου, εικόνας, με τη δημιουργία ακουστικών και οπτικών εικόνων, μπορεί να δημιουργήσει δυνατές εντυπώσεις, να κινήσει τη φαντασία και να προκαλέσει τη θετική στάση των παιδιών προς την ποίηση.
Αυτά τα προγράμματα διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:
Α) Ποιήματα στα οποία η απαγγελία συνοδεύεται από μουσική και προβολή διαφανειών. Αυτά είναι η "Σαλαμίνα της Κύπρος" του Γ. Σεφέρη και η "Τρελή Ροδιά" του Οδ. Ελύτη.
Β) Προγράμματα ήχου - εικόνας που περιέχουν ποιητικά κείμενα, αλλά ταυτόχρονα περιέχουν πληροφορίες για τον ποιητή και το ποίημα. Αυτά είναι: "Ο Σεφέρης στην Κύπρο - Μια περιδιάβαση", "Ακάθιστος Ύμνος" και τέλος "Ο ζωγράφος Θεόφιλος" σε κείμενα Σεφέρη και Ελύτη.
Στη συνέχεια θα κάνουμε μια προσπάθεια να παρουσιάσουμε τους διδακτικούς στόχους των προγραμμάτων καθώς και την διδακτική τους αξιοποίηση μέσα από την παραγωγή και την χρήση τους στην τάξη, όπως παρουσιάστηκαν από την φιλόλογο Ιωάννα Οφρανίδου στην εισήγηση της στο Σεμινάριο των Εκδόσεων Πατάκη με θέμα: "Η διδακτική πράξη".
Διδακτικοί στόχοι των προγραμμάτων
Α) Η αισθητική απόλαυση του ποιήματος, η πρόκληση του ενδιαφέροντος των μαθητών,
Β) Κατανόηση του περιεχομένου του ποιήματος
Γ) Πληρέστερη γνωριμία με τον ποιητή και το ποίημα
Δ) Εξοικείωση με τη μοντέρνα ποίηση
Ε) Πρόκληση για παραγωγή ανάλογων προγραμμάτων από τους μαθητές στα μέτρα των μικρών ερευνών.
Η διαδικασία ετοιμασίας των προγραμμάτων.
Α) Στο ξεκίνημα μιας τέτοιας προσπάθειας το πρώτο πρόβλημα ήταν η επιλογή του κατάλληλου ποιητικού κειμένου. Ποιήματα στοχασμού, από τα οποία απουσιάζει η εικόνα, θα ήταν δύσκολο να προσφερθούν στα μέτρα αυτής της προσέγγισης.
Επίσης τα ποιήματα έπρεπε να έχουν και κάποιο βαθμό δυσκολίας, ώστε να δεχθούν την ευεργετική βοήθεια του ήχου και της εικόνας. Π.χ. η γεμάτη υπερρεαλιστικές εικόνες, "Τρελή Ροδιά" και ο μακρινός χρονικά και νοηματικά "Ακάθιστος Ύμνος".
Β) Φυσικά χρειάζεται καλή γνώση του ποιητή και του ποιήματος, ώστε να μπορέσει ο διδάσκοντας να αποδώσει το ποίημα με εικόνα και μουσική.
Γ) Η επιλογή της Μουσικής.
Σε ολόκληρη αυτή την προσπάθεια η Μουσική δεν θεωρήθηκε απλή απόκρουση. Έπαιξε το ρόλο της ερμηνείας, γι' αυτό και έπρεπε να συμφωνεί με το κλίμα, το ύφος του ποιήματος και της εικόνας.
Στο "Θεόφιλο", για παράδειγμα αναζητήθηκε μια μουσική που να αποπνέει ελληνικότητα, αλλά και να δίνει την ευφορία που νιώθεις με τους πίνακες του Θεόφιλου. Χρησιμοποιήθηκε το "Κοντσέρτο για σαντούρι" του Ανδρικόπουλου και κομμάτια με Κλαρίνο από το Σαλέα.
Στη "Σαλαμίνα της Κύπρος" χρησιμοποιήθηκε μουσική από το έργο των Θεοδωράκη και Ανδριόπουλου. Μεγάλη προσοχή δόθηκε στην επιλογή της μουσικής, ώστε αυτή να μην είναι πολύ γνωστή και να παρασύρει προς ένα συγκεκριμένο τραγούδι και βίωμα οπότε θα αποπροσανατολίζει. Η παρουσία της μουσικής πρέπει να δημιουργεί την κατάλληλη ατμόσφαιρα και με τη βοήθεια της εικόνας να υποβάλλουν και υπηρετούν το ποίημα, ώστε το βάρος να δίνεται στο λόγο.
Δ) Τελευταίο στοιχείο αποτελεί ο σωστός χρονικός προγραμματισμός. Ένα πρόγραμμα μεγάλης διάρκειας δεν μπορεί να κρατήσει την προσοχή. Όσο το πρόγραμμα μακραίνει, τόσο μειώνεται η προσοχή, εξατμίζεται το ενδιαφέρον, διαλύεται η συγκίνηση. Ο χρόνος απασχόλησε όλα τα προγράμματα και ως συγχρονισμός λόγου - ήχου - εικόνας. Γιατί ο συγχρονισμός λόγου και ήχου είναι πολύ βασικό στοιχείο για την επιτυχία του προγράμματος.

Τα προγράμματα στη διδακτική πράξη.
Τα προγράμματα αυτά αξιοποιήθηκαν στην αρχή πειραματικά από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
Σ' ένα δεύτερο στάδιο προωθήθηκαν και αξιοποιήθηκαν από τους διδάσκοντες φιλολόγους στα σχολεία. Εκείνο που μας απασχόλησε από την αρχή ήταν η φάση του μαθήματος στην οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα πρόγραμμα ήχου - εικόνας για τη διδασκαλία της ποίησης. Αυτή μπορεί να είναι είτε η φάση της παρουσίασης είτε αυτή της ολοκλήρωσης της διδασκαλίας του συγκεκριμένου ποιήματος. Βεβαίως μεσολαβεί και η εμβάθυνση με όλες τις επιμέρους επεξεργασίες.
Αν προσφερθεί το πρόγραμμα στη φάση της παρουσίασης, προκαλεί έντονο ενδιαφέρον, εντυπωσιάζει και συγκινεί. Ωστόσο δεν αξιοποιείται πλήρως, επειδή οι μαθητές ελάχιστα γνωρίζουν για το ποίημα. Κύριο, όμως, μειονέκτημα είναι ότι σ' αυτή τη φάση το πρόγραμμα δεσμεύει και προκαταλαμβάνει.
Η φαντασία των παιδιών δεν αφήνεται να δημιουργήσει εικόνες μόνη της, αλλά δέχεται αυτές που δίνει το πρόγραμμα.
Αν προηγηθεί βέβαια μια ανάγνωση από το διδάσκοντα ή από τους μαθητές, αυτός ο κίνδυνος μειώνεται.
Αν προσφερθεί το πρόγραμμα στην ολοκλήρωση του μαθήματος, αφού προηγηθεί παρουσίαση και εμβάθυνση, οι εντυπώσεις και η βίωση είναι, πιστεύω, λιγότερο έντονες ωστόσο πάλι υπάρχει αισθητική απόλαυση, και κυρίως αποσοβείται ο κίνδυνος της δέσμευσης της φαντασίας. Στη φάση αυτή του μαθήματος, αξιοποιείται περισσότερο το πρόγραμμα αφού οι καθηγητές είναι ήδη κάτοχοι του αντικειμένου τους.
Είναι πιστεύω κατανοητό ότι το πρόγραμμα ήχου - εικόνας μπορεί να προσφερθεί σε ποιήματα όπου προβλέπεται μόνο ανάγνωση ή επιτροχάδην επεξεργασία.

Κριτική αξιολόγηση
Από όλα όσα προηγήθηκαν γίνεται πιστεύουμε εύκολα κατανοητό ότι η προσέγγιση της ποίησης με ταυτόχρονη λειτουργία λόγου, ήχου, εικόνας μπορεί να χρησιμοποιηθεί παράλληλα προς άλλες αξιόλογες προσεγγίσεις. Όμως με κανέναν τρόπο δε μπορεί να λειτουργήσει σε καθημερινή βάση. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να δουλέψουμε δυο ή τρεις φορές το χρόνο. Δε μπορούμε έτσι να υποκαταστήσουμε τη δυναμική του ίδιου του ποιητικού λόγου.
Όμως δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι αυτή η προσέγγιση έστω και με έμμεσο τρόπο, βοηθά τον αναγνώστη - μαθητή να γευτεί τους πλούσιους χυμούς της ποίησης. Με μαθητές καθηλωμένους και συνεπαρμένους αν καταφέρουμε με αυτή την προσέγγιση να προκαλέσουμε με αυτή την μυσταγωγία τη συγκίνηση και την αγάπη των μαθητών για την ποίηση τότε αξίζει τον κόπο να δοκιμάσουμε.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η αξιοποίηση της συγκίνησης που προκαλεί η συνύπαρξη της ποίησης με τη μουσική, μπορεί να οδηγήσει το δάσκαλο στην ενορχήστρωση ενός δημιουργικότατου μαθήματος. Μια τέτοια προσπάθεια δεν είναι ουτοπική, αλλά πραγματοποιήσιμη.
Σίγουρα η συσσώρευση της διδακτέας ύλης περιορίζει τις δυνατότητες για πολλές ώρες αισθητικής προσέγγισης της λογοτεχνίας. Όμως γίνεται φανερό ότι υπάρχει ανάγκη βελτίωσης των αναλυτικών προγραμμάτων, προς μία κατεύθυνση που θα ευνοήσουν την αγωγή, μέσω της συνεργασίας των τεχνών και της ανάπτυξης της καλαισθησίας.
Είναι δε εύκολα κατανοητό ότι η επιτυχία μιας τέτοιας προσπάθειας στηρίζεται στην πίστη που τρέφει ο σύγχρονος εκπαιδευτικός σ' αυτή τη μορφή της νέας παιδαγωγικής. Όλοι γνωρίζουμε ότι προσθέτοντας την πίστη του δασκάλου και τον ενθουσιώδη ζήλο των μαθητών, αποδείχνεται ότι μπορούμε να κάνουμε μικρά θαύματα.
Για να γίνουν όλα αυτά πρέπει η καλλιτεχνική αγωγή να είναι ενσωματωμένη μέσα σε μια ενοποιημένη μέθοδο διδ/λίας της οποίας θα αποτελεί έναν ιδιαίτερο τομέα της. Πρέπει επίσης οι νέοι συνάδελφοι που αποφοιτούν να έχουν ειδικευτεί σε ένα κατ' επιλογήν καλλιτεχνικό μάθημα ώστε να αξιοποιηθούν οι γνώσεις τους στη διδακτική πράξη.
"Τα νέα αυτά διδακτικά προβλήματα για να λυθούν θα πρέπει σήμερα οι εκπαιδευτικοί να συνειδητοποιήσουν, ότι είναι οι τολμηροί εξερευνητές για την κατάκτηση ενός νέου κόσμου. Κατάκτηση, στην οποία θα πρέπει αποφασιστικά ν' αφιερωθούν, και στην ανάγκη, χωρίς καθόλου να στρέφουν το βλέμμα τους προς τα πίσω". 1

ΟΔΗΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ - ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑΣ
Στο τέλος της εργασίας αυτής κρίνω σκόπιμο να παραθέσω δύο πολύ αξιόλογες προσπάθειες κατάταξης σε αντίστοιχους πίνακες του προσφερόμενου στη σύγχρονη ελληνική και ξένη δισκογραφία υλικού. Με την ελπίδα ότι κάποιοι συνάδελφοι θα αναζητήσουν το μελοποιημένο ποιητικό έργο της λογοτεχνικής μας παραγωγής, παρουσιάζουμε τον πρώτο πίνακα του συναδέλφου κ. Ξάνθου Ξανθόπουλου που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 20 του περιοδικού "ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ".
Ο πίνακας αυτός αφορά τα ποιητικά κείμενα που έχουν μελοποιηθεί και που ταυτόχρονα εμπεριέχονται στην ύλη των βιβλίων "Η Γλώσσα μου" και στο "Ανθολόγιο" του Δημοτικού Σχολείου. Προσφέρονται για διδακτική αξιοποίηση μια και οι δίσκοι και οι κασέτες που παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί εύκολα μπορούν να βρεθούν στο εμπόριο και να αποκτηθούν από μια σχολική δισκοθήκη.
Ο δεύτερος πίνακας περιλαμβάνει σε αλφαβητική σειρά τα γνωστότερα ονόματα της Ελληνικής και της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας από τον 17ο αιώνα και μετά. Δημοσιεύτηκαν στο 185ο τεύχος του περιοδικού "ΔΙΑΒΑΖΩ" από την κ. Λίτσα Λεμπέση και αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για κάθε εκπαιδευτικό, για κάθε φιλότεχνο και πνευματικό άνθρωπο.

Έλληνες Λογοτέχνες Τίτλος μουσικού έργου Συνθέτες
Άννινος, Μπάμπης "Η οικογένεια Παραδαρμένου" Κωμειδύλιο Λαμπελέτ, Ναπολέων
Αρλιώτης, Δημήτριος "Η άφιξη του Οδυσσέως στο νησί των Φαιάκων" Μάντζαρος, Νικόλαος
Ασπρέας, Γεώργιος "Κυρά Φροσύνη" Σκλάβος, Γεώργιος
Βάρναλης, Κώστας "Σκλάβοι Πολιορκημένοι" Μαμαγκάκης, Νίκος
Βιζυηνός, Γεώργιος "Ένας βράχος στο βουνό" τραγούδι Στρουμπούλης Χρίστος
Γουδέλη Μαρία "Μην ξέρετε γιατί" παιδικό τραγουδάκι Βάρβογλης, Μάριος
Γρυπάρης Ιωάννης "Ο πραματευτής" τραγούδι στο Συμφωνικό Ποίημα για μια φωνή και ορχήστρα
Γρυπάρης Ιωάννης "Ο Πραματευτής", χορόδραμα σε 3 πράξεις Πετρίδης Πέτρος
Δημητρακόπουλος Πολύβιος "Ο πειρατής, οπερέτα Λαυράγκας Διονύσιος
Δημητρακόπουλος Πολύβιος "Διπλή φωτιά" οπερέτα Λαυράγκας Διονύσιος
Δημητρακόπουλος Πολύβιος "Η Κρητικοπούλα" οπερέτα Σαμάρας Σπύρος
Δημητρακόπουλος Πολύβιος "Σια κι αράξαμε" οπερέτα Σακελλαρίδης Θεόφραστος
Δροσίνης Γεώργιος "Βαθιά νύχτα" Γεωργιάδης Γιώργος
Δροσίνης Γεώργιος "Δεν θέλω του κισσού" Γεωργιάδης Γιώργος
Δροσίνης Γεώργιος "Σπίθες στη στάχτη" από τα "Λυρικά Τραγούδια" για μια φωνή και πιάνο
Δροσίνης Γεώργιος "Οι δύο" Γεωργιάδης Γιώργος
Δροσίνης Γεώργιος "Ήρθες" Γεωργιάδης Γιώργος
Δροσίνης Γεώργιος "Η Κεντήστρα" ερωτικό Γεωργιάδης Γιώργος
Δροσίνης Γεώργιος "Ο Ύμνος των Προγόνων" Λαυράγκας Διονύσιος
Δροσίνης Γεώργιος "Τα Επινίκια", για βαρύτονο και ορχήστρα Σαμάρας Σπύρος
Εφτιαλιώτης Αργύρης "Το τραγούδι του αργαλιού" δημοτικοφανές
Καζαντζάκης Νίκος "Ο Πρωτομάστορας" μουσική τραγωδία σε δύο μέρη και ιντερμέδιο Καλομοίρης Μανώλης
Καζαντζάκης Νίκος "Ελληνικό Πάθος" (Ο Χριστός ξανασταυρώνεται) Μαρτινού Μποχουσλάβ
Καμπύσης Γιάννης "Ανατολή", μουσικό παραμύθι σε δύο μέρη και ένα ιντερμέδιο Καλομοίρης Μανώλης
Κορομηλάς Δημήτρης "Η τύχη της Μαρούλας" Κόκκος Δημήτρης και Σάιλερ Α.
Κρυστάλλης Κώστας "Η Ζερβοπούλα" τραγούδι για φωνή και πιάνο Γεωργιάδης Γιώργος
Μαβίλης Λορέντζος "Η λήθη" από το κουιντέτο με τραγούδι Καλομοίρης Μανώλης
Μαλακάσης Μιλτιάδης "Σερενάτα" τραγούδι Γεωργιάδης Γιώργος
Μαλακάσης Μιλτιάδης "Το τραγουδάκι" Καλομοίρης Μανώλης
Μαμέλης Απόστολος "Ελληνικό Αγέρι" για αντρική χορωδία Βάρβογλης Μάριος
Μετσόλης Γιώργος "Βυζαντινή μου αρχόντισσα" τοπικό τραγούδι Γεωργιάδης Γιώργος
Μπαλή Τίλλα "Αγάπη πώς να σου το πω", τραγούδι για φωνή και πιάνο Γεωργιάδης Γιώργος
Μωραϊτίνης Τίμος "Αποκριάτικο όνειρο" οπερέτα Ριτσιάρδης Γιώργος
Ξενόπουλος Γρηγόριος "Στέλλα Βιολάντη" μουσική για απαγγελία και ορχήστρα Ριτσιάρδης Ιωσήφ
Ξενόπουλος Γρηγόριος "Ψυχοσάββατο", μουσική υπόκρουση στο ομώνυμο δράμα Καλομοίρης Μανώλης
Παλαμάς Κωστής "Συμφωνία αρ. 3, Παλαμική, σε ρε ελάσς. Καλομοίρης Μανώλης
Παλαμάς Κωστής "Στης Τέχνης τα παλάτια", από τα δεκατετράστιχα, για απαγγελία, ορχήστρα εγχόρδων και φλάουτο Καλομοίρης Μανώλης
Παλαμάς Κωστής "Μαγιοβότανα" ίαμβοι και ανάπαιστοι, Σουίτα για φωνή και ορχήστρα Καλομοίρης Μανώλης
Παλαμάς Κωστής "Η Πολιτεία και η Μοναξιά", πέντε τραγούδια για φωνή και ορχήστρα Καλομοίρης Μανώλης
Παλαμάς Κωστής "Η ελιά", για Γυναικεία χορωδία και ορχήστρα Καλομοίρης Μανώλης
Παλαμάς Κωστής "Κελάιδημα του δειλινού" από τα "Λυρικά Τραγούδια" για μια φωνή και πιάνο Γεωργιάδης Γιώργος
Πάλλης Αλέξανδρος "Χιώτισσα", ερωτικό από τα τραγούδια με πιάνο Γεωργιάδης Γιώργος
Παπαδημητρίου Μαρία "Φωτιά" μουσικόδραμα Σισιλιάνος Γιώργος
Παπαντωνίου Ζαχαρίας "Τα σύννεφα", για γυναικεία χορωδία Βάρβογλης Μάριος
Παπαντωνίου Ζαχαρίας "Ο Όρκος του πεθαμένου", μουσική σκηνής Βάρβογλης Μάριος
Παπαντωνίου Ζαχαρίας "Ο Λυτρωτής", μονόπρακτη όπερα Λαυράγκας Διονύσιος
Παπαντωνίου Ζαχαρίας "Παιδικά τραγούδια" Λαμπελέτ Γεώργιος
Παπαντωνίου Ζαχαρίας "Τρία θρησκευτικά Τραγούδια" για μικτή χορωδία a capela Γεωργιάδης Γιώργος
Παπαντωνίου Ζαχαρίας "Νανούρισμα" από τα τραγούδια για μια φωνή και πιάνο Γεωργιάδης Γιώργος
Παπαντωνίου Ζαχαρίας "Η Μαριγώ" δημοτικοφανές Γεωργιάδης Γιώργος
Παπαντωνίου Ζαχαρίας "Η θάλασσα" Ρόδιος Δημήτριος
Πολέμης Ιωάννης "Ο Γυρισμός στην ξεσκλαβωμένη πατρίδα" Λεβίδης Δημήτριος
Πολέμης Ιωάννης "Ο Βασιλιάς Ανήλιαγος" (από το ομώνυμο δράμα). Μουσικός θρύλος σε δύο πράξεις και τέσσερις εικόνες. Νεγερίτης Αντρέας
Πολέμης Ιωάννης "Τόσοι χειμώνες πέρασαν" (από τα "Λυρικά τραγούδια") για μια φωνή και πιάνο Γεωργιάδης Γιώργος
Πολέμης Ιώννης "Πένταθλον" για σολ, χορωδία και ορχήστρα Λαυράγκας Διονύσιος
Πωλ Νορ "Σ' αγαπώ" Γιαννίδης Κώστας (Κωνσταντινίδης Γιάννης)
Πορφύρας Λάμπρος "Το Πάρκο" τραγούδι Γεωργιάδης Γιώργος
Ραγκαβής Αλέξανδρος "Τρύγος" τραγούδι για φωνή και πιάνο, από τα "Τραγούδια με πιάνο" Γεωργιάδης Γιώργος
Ραγκαβής Αλέξανδρος "Απ' των αγγέλων τα στόματα" Ρόδιος Δημήτριος
Ρώτας Βασίλης "Να ζη το Μεσσολόγγι" Βάρβογλης Μάριος
Σαρδηνιάρης Χρήστος "Η Άβυσσος" Φανταστική ηχητική εικόνα Γεωργιάδης Γιώργος
Σαρδηνιάρης Χρήστος "Η Άνοιξη" φυσιολατρικό Γεωργιάδης Γιώργος
Σεφέρης Γιώργος "Κύκλος από εννέα ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη", για μια φωνή και ορχήστρα εγχόρδων Ζώρας Λεωνίδας
Σεφέρης Γιώργος "Δύο Αφηγήσεις" για μια φωνή και ορχήστρα εγχόρδων Πονηρίδης Γιώργος
Σημηριώτης Γιώργος "Μοσχοβολούν οι Πασχαλιές" από τα "Λυρικά τραγούδια", για μια φωνή και πιάνο Γεωργιάδης Γιώργος
Σικελιανός Άγγελος "Τραγούδι" για μια φωνή και ορχήστρα, από τα "Λυρικά" Καλομοίρης Μανώλης
Σικελιανός Άγγελος "Στ' Οσίου Λουκά το Μοναστήρι" Καλομορίης Μανώλης
Σολωμός Διονύσιος "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι", Επίκληση, για σόλο χορωδία και ορχήστρα Καλομοίρης Μανώλης
Σολωμός Διονύσιος "Τα τρία αδέλφια" Ξύνδας Σπύρος
Σολωμός Διονύσιος "Η καταστροφή των Ψαρών" Καλομοίρης Μανώλης
Σολωμός Διονύσιος "Η Φαρμακωμένη" Καλομοίρης Μανώλης
Σολωμός Διονύσιος "Η Ξανθούλα" Καλομοίρης Μανώλης
Σολωμός Διονύσιος "Ευρυκόμη" Βάρβογλης Μάριος
Σουρής Γεώργιος "Η Προξενήτρα" χιουμοριστικό-σατυρικό τραγούδι Γεωργιάδης Γιώργος
Σπεράντζας Στέλιος "Μαύρη πεταλούδα" μονόπρακτη όπερα Λαυράγκας Διονύσιος
Σπεράντζας Στέλιος "Κασσιανή", λυρικό δράμα Σκλάβος Γεώργιος
Σπεράντζας Στέλιος "Κρίνο σε Ακρογιάλι" λυρικό δράμα Σκλάβος Γεώργιος
Σπεράντζας Στέλιος "Του Φεγγαριού λουλούδι" παραμυθόδραμα, όπερα Καρυωτάκης Θεόδωρος
Συναδινός Θεόδωρος "Το Απόγευμα της Αγάπης", μουσικό δράμα σε μία πράξη Βάρβογλης Μάριος
Τσοκόπουλος Γεώργιος "Περουζέ" οπερέτα Σακελλαρίδης Θεόφραστος
Φιλύρας Ρώμος "Το Καρτέρι" Βάρβογλης Μάριος
Χατζόπουλος Κώστας "Η βοσκοπούλα του βουνού και του κάμπου" Γεωργιάδης Γιώργος

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Σ. Βασιλειάδη - Α. Ζεάκη - Γλυνια: "Η μουσική στον αιώνα μας" ΟΕΔΒ, Αθήνα 1993
2. Θεοδωράκης Μ., Μουσική για τις Μάζες, Αθήνα 1972
3. Καραβασίλη Γ., Η τέχνη της διδασκαλίας του Γλωσσικού Μαθήματος, Αθήνα 1991
4. Α. Κατσίκη - Γκίβαλου: "Ο δάσκαλος ανάμεσα στο παιδί και το βιβλίο", Αθήνα 1994
5. Α. Κατσίκη - Γκίβαλου: "Λογοτεχνία - Αναλυτικά Προγράμματα και διδακτικά βιβλία" Αθήνα 1994 (Σημειώσεις)
6. Κουκουλομάτη Δ., Λογοτεχνία και Παιδαγωγική, Ηράκλειο 1989
7. Κ. Κουλουμπή - Παπαπετροπούλου, Η ποίηση στο Νηπιαγωγείο, Β' Σεμινάριο κύκλου Ελληνικού Παιδικού βιβλίου
8. Μιράσγεζη Μαρία, Ποίηση και Λογοτεχνία, Αθήνα 1978
9. Ορφανίδου Ιωαν., "Η διδασκαλία της ποίησης ως ταυτόχρονη λειτουργία ήχου, λόγου και εικόνας" Σεμινάριο Εκδόσεων Πατάκη, Αθήνα 1993
10. Παπαγεωργίου Γ., Διδακτική, Ηράκλειο 1982
11. Ροντάρι Τζιάνι, Γραμματική της Φαντασίας, Αθήνα 1985
12. Ρομπέρτ Γκλοτών, Η τέχνη στο σχολείο Αθήνα 1976
13. Σακελλαρίου Χ., Η μοντέρνα ποίηση και τα προβλήματα διδασκαλίας της, Αθήνα 1989
14. Σακελλαρίου Χ., Ιστορία Παιδικής Λογοτεχνίας, Αθήνα 1990
15. Σεργή Λένια, Δημιουργική Μουσική αγωγή για τα παιδιά μας, Αθήνα 1985
16. Χατζιδάκις Μάνος, Πρόλογος στο βιβλίο "Γνωριμία με τη Μουσική" Αθήνα 1984
17. Χορτιάτη Θέτη, "Η αξιοποίηση των ποιητικών κειμένων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Σεμινάριο Εκδόσεων Πατάκη, Αθήνα 1992
ΑΡΘΡΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ
1. Λεμπέση Λίτσα, Λογοτεχνία και Μουσική, Περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ, Τεύχος 185
2. Ξανθόπουλος Ξάνθος, Μελοποιημένη ποίηση και διδακτική πράξη, Περιοδικό ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ, Τεύχος 20
3. Σισιλιάνου Γ. Συνέντευξη στο περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ, Τεύχος 185
4. Σλάβικ Αγγέλικα, Συνέντευξη στο περιοδικό ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ, Τεύχος 16
5. Φωτάκη Παγώνα, Μουσική αγωγή στο Νηπιαγωγείο, Περιοδικό ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ, Τεύχος 29
6. Giller Vannier, Η Μουσική των λέξεων, Περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ, Τεύχος 185

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ